Adaptogeny w kosmetykach – czy mogą realnie poprawiać kondycję skóry? Podstawy pielęgnacji skóry

Adaptogeny to substancje roślinne, które pierwotnie znalazły swoje zastosowanie w medycynie tradycyjnej jako związki wspierające zdolność organizmu do adaptacji do stresu środowiskowego i wewnętrznego. Za sprawą swoich wyjątkowych właściwości na przestrzeni ostatnich lat zyskały również dużą popularność w dziedzinie kosmetologii. Sprawdźmy jakie działanie wyróżnia adaptogeny na tle innych surowców oraz czy ich zastosowanie w produktach kosmetycznych jest uzasadnione.

Adaptogeny w kosmetykach - ogólny mechanizm działania

Działanie adaptogenów na skórę opiera się na modulacji procesów biochemicznych, które odpowiadają za równowagę komórkową. Są to:

• Redukcja stresu oksydacyjnego, dzięki zminimalizowaniu uszkodzeń wywołanych działaniem wolnych rodników.

• Regulacja stanu zapalnego za sprawą oddziaływania na cytokiny i enzymy kluczowe dla procesów zapalnych.

• Stymulacja regeneracji dzięki możliwościom aktywacji ścieżek sygnałowych odpowiedzialnych za syntezę kolagenu, elastyny i innych białek strukturalnych.

"Każdy adaptogen posiada swoje unikalne właściwości"

Warto jednak podkreślić, że każdy adaptogen posiada swoje unikalne właściwości, dzięki czemu znajdują one tak szerokie zastosowanie w kosmetykach pielęgnacyjnych. Kiedy zatem warto sięgnąć po adaptogeny? Produkty z adaptogenami sprawdzają się w pielęgnacji skóry wymagającej ochrony, regeneracji i wzmocnienia, dlatego najczęściej spotykamy je w kosmetykach do pielęgnacji skóry:

• wrażliwej i nadreaktywnej,
• suchej i odwodnionej,
• dojrzałej i z oznakami starzenia,
• tłustej i mieszanej,
• narażonej na stres środowiskowy.

Adaptogeny a pielęgnacja skóry - które z nich powinny znaleźć się w codziennym rytualne pielęgnacyjnym?

Biorąc pod uwagę, że adaptogeny stanowią obszerną grupę surowców, poniżej przedstawimy te, które wyróżniają się wyjątkowymi właściwościami w kontekście kompleksowej pielęgnacji skóry.

Grzyby Reishi (Ganoderma lucidum)

Polisacharydy i triterpeny zawarte w grzybach reishi wspomagają działanie ochronne skóry poprzez:

• Modulację odpowiedzi zapalnej, wykazując wpływ na szlak sygnalizacyjny NF-κB), który reguluje ekspresję genów odpowiedzialnych za stan zapalny. Polisacharydy z reishi, jak β-glukany, wpływają na zmniejszenie produkcji prozapalnych cytokin, dzięki czemu efektywnie minimalizują one również objawy dermatoz o charakterze zapalnym.
• Poprawę mikrokrążenia dzięki poprawie funkcji naczyń krwionośnych. Polisacharydy i triterpeny w grzybach reishi zwiększają aktywność endotelialną i produkcję tlenku azotu, który działa rozszerzająco na naczynia krwionośne, poprawiając przepływ krwi do skóry. Lepsze ukrwienie skóry sprzyja dotlenieniu i odżywieniu jej komórek, co wspomaga regenerację oraz poprawia wygląd skóry, nadając jej zdrowy i promienny wygląd.
• Działanie antyoksydacyjne poprzez hamowanie aktywności enzymów produkujących ROS (np. oksydaza NADPH), co w konsekwencji zapobiega uszkodzeniom DNA i lipidów komórkowych.
• Wspomaganie procesów regeneracyjnych, wpływając na wspomaganie proliferacji keratynocytów oraz fibroblastów, regulując szlak Wnt/β-katenina. Tym samym grzyby reishi przyspieszają gojenie ran i poprawiają strukturę skóry.

Wąkrota azjatycka (Centella asiatica)

Wąkrota azjatycka, bogata w związki takie jak azjatykozyd i madekasozyd, wykazuje szerokie działanie na skórę:

• Madekasozyd zawarty w wąkrocie azjatyckiej hamuje aktywność enzymów prozapalnych takich jak cyklooksygenaza-2 (COX-2) oraz ogranicza produkcję cytokin prozapalnych. Dzięki tym właściwościom wąkrota azjatycka najczęściej znajduje zastosowanie w kosmetykach zmniejszających zaczerwienienia i podrażnienia.
• Azjaktozyd działa na aktywację TGF-β (transformujący czynnik wzrostu beta), który jest istotny dla syntezy białek macierzy zewnątrzkomórkowej. Dzięki temu wspomaga proces gojenie ran i poprawia integralność bariery naskórkowej.
• Wzmacniają ochronę antyoksydacyjną skóry, wspierając zarówno syntezę jak i reaktywację glutationu oraz szlak metaboliczny, który dostarcza NADPH, będącego kluczowym kofaktor regeneracji glutationu.
• Zdolność do aktywacji VEGF (czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego) wzmacnia proces angiogenezy, dzięki czemu uszkodzone komórki naskórka ulegają szybszej regeneracji.

Traganek błoniasty (Astragalus membranaceus)

Traganek błoniasty wykazuje szereg korzyści dla skóry dzięki zawartości bioaktywnych składników, jak polisacharydy, flawonoidy, saponiny (astragalozydy) i aminokwasy.

• Astragalozydy neutralizują reaktywne formy tlenu i ograniczają stres oksydacyjny. Dodatkowo wzmacniają właściwości antyoksydacyjne dzięki wsparciu aktywności enzymów zabezpieczających przed utlenianiem, takich jak dysmutaza ponadtlenkowa (SOD) i peroksydaza glutationowa (GPx).
• Ekstrakt z traganka aktywuje komórki Langerhansa w naskórku, wpływając na poprawę odpowiedzi immunologicznej skóry. Działa także jako modulator odpowiedzi komórkowej i humoralnej, wspierając regenerację bariery ochronnej skóry. Zmniejszając stany zapalne skóry ogranicza jeden z częstych czynników przyspieszających starzenie, jakim jest inflammaging.
• Ekstrakt wykazuje działanie stymulujące produkcję białek strukturalnych skóry poprzez aktywację czynnika TGF-β, który jest kluczowy w syntezie kolagenu i regeneracji tkanek. Jednocześnie hamując aktywność metaloproteinaz macierzy zewnątrzkomórkowej sprzyja poprawie kondycji skóry.

Ashwagandha (Withania somnifera)

Ashwagandha dzięki zawartości składników takich jak witanolidy, alkaloidy, oraz saponiny, wspieraj równowagę skóry na poziomie komórkowym.

• Ashwagandha wspiera aktywację enzymów naprawczych DNA, takich jak PARP-1 (polimeraza poli-ADP-rybozy), co sprzyja regeneracji uszkodzeń wywołanych przez promieniowanie UV i stres oksydacyjny. Dzięki temu sprawdza się jako składnik aktywny redukujący oznaki fotostarzenia i  zmniejszający widoczność przebarwień.
• Witanolidy wspierają aktywność mitochondrialną poprzez optymalizację produkcji ATP. Dodatkowo ashwagadha stymuluje aktywność enzymów detoksykacyjnych (np. katalazy, peroksydazy glutationowej), które eliminują nagromadzone w komórkach toksyny i produkty peroksydacji lipidów. Efektem tego jest redukcja oznak zmęczenia, poprawa kolorytu i struktury skóry.
• Ashwagandha działa na osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), redukując wydzielanie kortyzolu. Wpływa również na receptory GABA w skórze, które modulują reakcję stresową, a także na zmniejszenie reakcji nerwowo-naczyniowych, np. takich jak zaczerwienienie spowodowane stresem.

Adaptogeny w badaniach naukowych i ujęciu klinicznym

Istnieją różnorodne badania kliniczne, które potwierdzają ich skuteczność w formułach kosmetycznych.

W badaniu z 2022 roku krem z astragalozydem IV (kluczowym składnikiem traganka) poprawiał długość telomerów w fibroblastach, redukując oznaki starzenia. Inne analizy wykazały działanie antyoksydacyjne traganka i jego ochronę skóry przed fotostarzeniem. Wyniki in vitro potwierdziły zwiększenie żywotności komórek i zmniejszenie uszkodzeń wywołanych przez promieniowanie UV. Z kolei w 2023 roku udokumentowano, że kremy z ekstraktem z grzybów reishi zmniejszają stan zapalny skóry, łagodzą świąd i poprawiają nawilżenie dzięki polisacharydom wspierającym regenerację bariery skórnej.

Mimo aktualnie dostępnej literatury w zakresie działania adaptogenów temat wciąż pozostaje niewyczerpany i pozostawia ogromne pole badaczom w tym zakresie. Prognozuje się, że obecna ekspozycja człowieka na działanie czynników stresogennych będzie determinowała dalsze działania w zakresie dokładniejszego poznania adaptogenów oraz ich frakcji aktywnych.

Kosmetyki z adaptogenami - na co warto zwrócić uwagę?

Chociaż adaptogeny wykazują obiecujące właściwości w kontekście pielęgnacji skóry, ich skuteczność jest determinowana przez kilka czynników, na które warto zwrócić uwagę podczas wyboru produktu pielęgnacyjnego. Należą do nich:

1. Stężenie składników aktywnych – niskie stężenia mogą nie wykazywać istotnego działania, dlatego tak ważne jest stosowanie produktów zaufanych marek, które potwierdzają działanie swoich formulacji w badaniach klinicznych.

2. Stabilność użytego surowca – m.in. triterpeny, ale także inne frakcje aktywne mogą ulegać degradacji pod wpływem światła i temperatury. Wybierając produkty z adaptogenami należy kierować nie tylko samym składem, ale również zwrócić uwagę na oferowaną technologię opakowań, które zapewniają stabilność formuły.

3. Indywidualne reakcje skóry – czynniki genetyczne i środowiskowe mogą wpływać na efektywność adaptogenów. W związku z tym warto podkreślić, że dobór odpowiedniej pielęgnacji skóry zawsze powinien być poprzedzony konsultacją i analizą potrzeb skóry przez profesjonalistę, aby zminimalizować ryzyko braku skuteczności konkretnego produktu u danej osoby.

Podsumowując, zastosowanie adaptogenów w kosmetykach oferuje innowacyjne podejście w kontekście pielęgnacji skóry, łącząc tradycyjne zastosowanie roślin z nowoczesną nauką. Dzięki zdolności do regulowania procesów biochemicznych, takich jak redukcja stresu oksydacyjnego, łagodzenie stanów zapalnych czy wsparcie regeneracji tkanek, oferują holistyczne podejście do uzyskania zdrowej skóry. Chociaż ich potencjał wymaga dalszych badań klinicznych, już teraz widać, że mogą stać się fundamentem pielęgnacji, która nie tylko poprawia wygląd, ale również wspiera odporność i równowagę skóry na poziomie komórkowym. Kluczem do ich sukcesu jest nie tylko precyzyjne formułowanie produktów, ale także świadome korzystanie z nich przez konsumentów. Adaptogeny mogą być czymś więcej niż trendem – to przyszłość kosmetologii, która odpowiada na współczesne potrzeby skóry w sposób kompletny, naturalny i skuteczny.